Oparzenie słoneczne to nasilony rumień skóry, połączony z uczuciem pieczenia, a nierzadko i pęcherzami, pojawiający się po ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Skóra, zamiast zostać opalona, staje się czerwona, wrażliwa i pokryta pęcherzami.

» Promieniowanie słoneczne.

Podczas ekspozycji na słońce człowiek poddawany jest działaniu całego zakresu promieniowania elektromagnetycznego docierającego do ziemi: są to promienie ultrafioletowe (UV), widzialne oraz podczerwone.

W powstawaniu zmian skórnych zachodzących pod wpływem promieniowania słonecznego najistotniejszą rolę odgrywają promienie ultrafioletowe UVB (krótki ultrafiolet) i UVA (długi ultrafiolet). Rumień to oparzenie wywoływane głównie przez UVB (jest to tzw. promieniowanie rumieniotwórcze). Rumień po ekspozycji na UVB osiąga szczyt po 12 – 24 godzinach od ekspozycji na promieniowanie słoneczne i w ciągu 72 godzin ustępuje całkowicie lub pozostawia niewielką opaleniznę.

W warunkach naturalnych rumień po UVA nie występuje u zdrowych osób. Można go wywołać jednak masywnymi, niefizjologicznymi dawkami, jak ma to miejsce np. w solariach. Reakcja na promieniowanie UVB po wcześniejszej ekspozycji na promieniowanie UVA może być zintensyfikowana. Jest to tzw. zjawisko fotowzmocnienia. Oznacza to, że bezpośrednio po pobycie w solarium znacznie łatwiej ulec poparzeniu słonecznemu.

» Od czego zależy siła działania promieniowania?

Siła działania promieniowania UV na skórę zmienia się w zależności od pory roku – w szerokości geograficznej, w której leży Polska największe nasilenie promieniowania występuje między kwietniem a październikiem. Zależy ponadto od pory dnia – natężenie promieniowania jest największe w godzinach między dziesiąta rano a drugą po południu. Wpływ ma też zachmurzenie – chmury pochłaniają około 30% promieniowania. Inne czynniki mające wpływ na siłę działania promieni słonecznych to np. wysokość nad poziomem morza (z każdym 1000-em metrów wzrost natężenia o 6%), odbicia od wody, śniegu czy piasku (ok. 25-30%), od trawy (ok. 5%).

» Od czego zależy nasilenie odczynu rumieniowego na skórze?

Im dłuższy czas ekspozycji na promieniowanie, większe natężenie promieniowania i jaśniejsze zabarwienie skóry, tym bardziej nasilony jest odczyn rumieniowy. Najbardziej narażone na oparzenie są okolice powiek, dekoltu, dołu brzucha, wewnętrznych powierzchni ud. Trudno wywołać rumień w okolicy o zgrubiałym naskórku, np. na podeszwach czy dłoniach.

» Opalenizna.

Opalenizna uważana jest powszechnie za przejaw zdrowia, natomiast w rzeczywistości ciemnienie skóry to reakcja obronna organizmu na nadmiar słonecznego promieniowania ultrafioletowego.

Barwnik w skórze, który chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym i oparzeniami to melanina. Melanina właśnie gromadząc się w skórze daje opaleniznę. Melanina absorbuje i odbija promienie UV.

Osoby o jasnej skórze, z małą ilością barwnika łatwiej ulęgają poparzeniom słonecznym. Opalenizna uzyskana w sposób naturalny – podczas opalania się z rozsądkiem i umiarem – stanowi istotną ochronę przed niekorzystnym działaniem promieni. Po to organizm wytwarza melaninę („opala się”) by chronić się przed szkodliwością promieniowania UV.

» Oparzenie słoneczne I i II stopnia.

Oznaką oparzenia słonecznego I stopnia jest zaczerwienienie i nabrzmienie skóry. W ciężkich przypadkach mogą tworzyć się na skórze pęcherze (II stopień). Skóra boli, piecze i swędzi jednocześnie. Po kilku dniach, gdy poparzenie już zanika, zaczyna schodzić naskórek.

» Udar słoneczny.

Oparzeniu słonecznemu może towarzyszyć udar słoneczny. Typowymi objawami są bóle i zawroty głowy, nudności, wymioty, uczucie osłabienia i przyspieszone tętno. Ryzyko udaru cieplnego zwiększa odwodnienie, nieosłanianie głowy (np. czapką z daszkiem) i karku przed promieniami słonecznymi. Na udar cieplny bardziej narażone są niemowlęta i osoby w podeszłym wieku.

» Reakcje fototoksyczne.

Do ostrych odczynów posłonecznych zalicza się reakcje fototoksyczne, przybierające na skórze obraz podobny do ostrego oparzenia słonecznego. W przypadku reakcji fototoksycznych ostry odczyn zapalny po ekspozycji na słońce jest skutkiem działania egzogennej (wprowadzonej z zewnątrz do organizmu lub na skórę) substancji fototoksycznej. Mówiąc krótko – zjada się np. określony lek, po czym wychodzi w miejsce nasłonecznione – pojawia się rumień, świąd i pieczenie skóry.

Najczęściej substancjami mogącymi wywołać reakcje fototoksyczne są niektóre leki, np.: przeciwpadaczkowe, przeciwarytmiczne, przeciwdepresyjne, odwadniające, niektóre antybiotyki i inne. Odczyny fototoksyczne zależą od dawki uwrażliwiającej substancji i mogą wystąpić już po pierwszej ekspozycji na promieniowanie ultrafioletowe. Dlatego podczas przyjmowania niektórych leków lepiej jest unikać mocnego nasłonecznienia skóry. Odczyny fototoksyczne mogą powstawać również w wyniku kontaktu skóry z substancjami pochodzenia roślinnego, np. olejkami eterycznymi zawartymi w perfumach, w kremach itp. Warto zapytać lekarza, czy przyjmując określony lek można się opalać.

» Konsekwencje opalania się i oparzeń słonecznych.

Konsekwencją oparzeń słonecznych i nadmiernego opalania się jest występowanie na skórze zmian barwnikowych typu piegi, punktowe przebarwienia i odbarwienia. Wieloletnia ekspozycja na promieniowanie słoneczne prowadzi do fotostarzenia się skóry (skóra staje się sucha i pomarszczona).

Promieniowanie UV odgrywa istotną rolę w patogenezie czerniaka złośliwego (jest to nowotwór złośliwy skóry) oraz innych stanów nowotworowych skóry. Liczne znamiona barwnikowe i częste oparzenia słoneczne w dzieciństwie i młodości są czynnikami ryzyka rozwoju czerniaka. Częste korzystanie z solariów także zwiększa ryzyko rozwoju tego nowotworu.

» Ochrona przed oparzeniami słonecznymi.

Aby uchronić się przed oparzeniami słonecznymi i ich konsekwencjami, należy rozważnie korzystać z kąpieli słonecznych, unikać przebywania w pełnym słońcu oraz zabezpieczyć skórę odpowiednim ubraniem, kremem z filtrem UV, nakryciem głowy oraz okularami ze szkłami z filtrem przeciw UV.

Stopień ochronnego działania preparatu z filtrem przeciwsłonecznym określa się za pomocą międzynarodowego wskaźnika SPF (sun protection factor), który odpowiada zabezpieczeniu przed działaniem promieni rumieniotwórczych. Przy normalnej aktywności w szerokości geograficznej, w której leży Polska wystarczają zwykle preparaty z SPF >15, przy zwiększonej ekspozycji na UV >30. U dzieci poniżej 6 miesiąca życia nie powinno stosować się tego rodzaju produktów (unikanie nadmiernego nasłonecznienia), u dzieci starszych – odpowiednie filtry dla dzieci.

Szczególnej uwagi wymagają okolice oczu, brzegi nosa, uszy oraz wargi. W tych miejscach łatwo słońce może oparzyć skórę. Preparaty ochronne, szczególnie wodoodporne, powinno się rozprowadzać przynajmniej 20 minut przed ekspozycją na słońce i ponownie nakładać po wytarciu, spoceniu się czy kąpieli.

» A gdy na skórze jest już oparzenie słoneczne…

W poparzeniu słonecznym I stopnia pomóc może chłodny prysznic, okłady z zimnego mleka lub jogurtu – ochładzają one skórę i przywracają jej właściwe nawilżenie. W aptekach dostępne są odpowiednie preparaty łagodzące oparzenia w postaci maści, zawierające witaminę E, alantoinę lub pantenol. Jeśli ból jest silny, stosować można leki przeciwbólowe (paracetamol, ibuprofen).

W poparzeniu II stopnia (silny i bolesny rumień, pęcherze) można krótkotrwale oziębiać skórę wodą i lodem. Często konieczne jest zastosowanie maści steroidowych, leków zabezpieczających przed nadkażeniem bakteryjnym. Potrzebna jest porada lekarska.

» Zapobieganie oparzeniom słonecznym.

Najlepszym sposobem zapobiegania poparzeniom słonecznym jest umiar i rozsądek w korzystaniu z kąpieli słonecznych. W ciągu pierwszych dni opalania nie należy opalać się dłużej niż 10 – 15 minut. W następnych dniach można stopniowo zwiększać czas przebywania na słońcu. Należy używać preparatów z filtrem przeciwsłonecznym. Dzieci i osoby z jasną karnacją, jasnymi lub rudymi włosami powinny używać kremów z filtrem przeciwsłonecznym o SPF co najmniej 15. Preparatem z filtrem smaruje się skórę na około 30 minut przed wyjściem z domu (potem powtarzać nanoszenie preparatu co 2-3 godziny). W godzinach od jedenastej przed południem do drugiej po południu promienie słoneczne są najsilniejsze, dlatego czas ten najlepiej spędzić w cieniu.

Powyższy artykuł daje jedynie ogólną wiedzę o problemie, jakim są oparzenia słoneczne. Dane tutaj przedstawione mają jedynie wartość informacyjną i nie mogą zastąpić profesjonalnej porady lekarskiej. W przypadku problemów zdrowotnych i jakichkolwiek wątpliwości należy zwrócić się po poradę do lekarza. Tylko porada lekarska oparta na osobistym zbadaniu pacjenta, wywiadzie chorobowym i badaniach dodatkowych zawsze gwarantuje postępowanie bezpieczne, takie, które może dać pożądany efekt zdrowotny.