Co to jest zawał serca? 

Zawał serca jest to martwica fragmentu mięśnia serca spowodowana jego niedokrwieniem, zwykle na tle choroby wieńcowej. Zawał serca jest jedną z najbardziej znanych i najbardziej dramatycznych postaci choroby wieńcowej. W krajach rozwiniętych zawał serca jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów.

Co jest bezpośrednią przyczyna zawału?

 Wskutek zaawansowanej miażdżycy dochodzi do powstania płytki miażdżycowej w ścianach tętnic. Z czasem może dojść do pęknięcia tej płytki – przeważnie nie daje się ustalić, dlaczego doszło do pęknięcia. Gdy taka płytka pęknie dochodzi do powstawania zakrzepów w tym miejscu, niekiedy z zamknięciem przez te zakrzepy światła całej tętnicy, co powoduje przerwanie przepływu krwi. Krew płynąc do tkanek poprzez tętnice odżywia jak wiadomo te tkanki. Jeśli tętnica zostanie zamknięta przez zakrzep powstały wskutek procesu związanego z pęknięciem płytki miażdżycowej może dojść do martwicy niedożywianych tkanek, a więc zawału obszaru narządu zaopatrywanego przez to naczynie.

Konsekwencje niedokrwienia zależą od stopnia ograniczenia przepływu krwi przez dany obszar mięśnia oraz czasu trwania niedokrwienia. Stosunkowo często zawał jest pierwszym objawem choroby wieńcowej.

Inne, rzadsze mechanizmy ostrego zawału serca, to np. skurcz tętnicy wieńcowej, zatory, zapalenie tętnic wieńcowych – są to jednak rzadkie przyczyny.

Czasami momentem prowokującym zawał jest duży wysiłek fizyczny, innym razem stres emocjonalny, duże wahania ciśnienia tętniczego lub przebyty uraz. Zawały serca występują częściej wczesnym rankiem (40% zawałów miedzy godziną 6.00 a 12.00), co może być spowodowane większą skłonnością zakrzepową krwi o tej porze doby i zwiększonym poziomem katecholamin.

Objawy zawału.

Typowe objawy zawału serca to ból w klatce piersiowej, ból za mostkiem, duszność, poty, uczucie lęku, nudności, ewentualnie stany podgorączkowe. Ból może promieniować do żuchwy, pleców, barków i nadbrzusza. Ból zawałowy trwa przeważnie nie krócej niż 20 minut, często kilka godzin. Na intensywne długo utrzymujące się bóle nie wpływają ani odpoczynek, ani nitrogliceryna.

15 – 25% zawałów serca daje nietypowe, niewielkie dolegliwości lub przebiega zupełnie bezbólowo (tzw. „nieme zawały”). Najczęściej zawały bezbólowe występują u osób chorych na cukrzycę, u których neuropatia cukrzycowa jest przyczyną zmniejszonej percepcji bólu.

Zdarza się, że zawał serca objawia się w sposób dramatyczny: nagłym zatrzymaniem krążenia i nagłym zgonem sercowym (migotanie komór, wymagające defibrylacji).

Niezbędna natychmiastowa pomoc.

Pacjent z zawałem wymaga ścisłego intensywnego nadzoru lekarskiego! Nie należy zwlekać z wezwaniem pogotowia, gdy ból wieńcowy nie mija po 2 – 3 tabletkach nitrogliceryny. Ból zamostkowy trwający dłużej niż 20 minut nasuwa podejrzenie, iż jest objawem zawału serca. Przy podejrzeniu objawów zawału należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

Najniebezpieczniejszy okres to pierwsze 72 godziny. Umiera wtedy wielu pacjentów. Zawał jest bardzo niebezpieczny dla życia. Martwica części mięśnia serca, to uszkodzenie mogące mieć wiele bardzo poważnych następstw – zaburzenia rytmu, niewydolności serca, pękniecie mięśnia serca, zatrzymanie pracy serca. Często niezbędne są zaawansowe zabiegi reanimacyjne(ALS – advanced life suport), które wykonuje zespół pogotowia ratunkowego (podanie dożylne leków, defibrylacja elektryczna).

Niestety, czasem dochodzi do zatrzymania krążenia. W sytuacji, gdy doszło do zatrzymania krążenia (brak oddechu i tętna, pacjent jest wtedy zawsze nieprzytomny) i oczekuje się na przyjazd karetki, powinny być prowadzone podstawowe zabiegi reanimacyjne (BLS – basic life suport), czyli tzw. pierwsza pomoc: masaż serca i sztuczne oddychanie. Masowanie serca poprzez uciskanie klatki piersiowej powoduje podtrzymywanie krążenia krwi. Jest to bardzo ważne, szczególnie dla mózgu – po 4 minutach niedotlenienia zachodzą w nim nieodwracalne zmiany. Klatkę piersiową uciska się u dorosłych na głębokość 4-5 cm, mniej więcej w 1/3 dolnej długości mostka, z częstością ok. 100 razy na minutę, wykonując co 30 uciśnięć dwa oddechy. Jak wykonać prawidłowy oddech? Po upewnieniu się, że drogi oddechowe są drożne (usunąć ciała obce, protezy zębowe), odgina się głowę ratowanego do tylu, zaciska palcami nos i wdmuchuje się do ust powietrze, tak by klatka piersiowa lekko się uniosła. Czasem prowadzenie podstawowych zabiegów reanimacyjnych jest jedynym ratunkiem dla chorego, mogącym uratować mu życie. Gdyby wiedza o podstawowych zabiegach reanimacyjnych była bardziej rozpowszechniona, mniej osób ginęłoby w ostrej fazie zawału serca.

Jak lekarze upewniają się, że to zawał?

Wykonuje się przede wszystkim badanie EKG. Zasadnicze znaczenie ma właśnie badanie elektrokardiograficzne. EKG umożliwia ponadto rozpoznanie lokalizacji martwicy mięśnia serca (która ściana serca uległa zawałowi) i zorientowanie się, która tętnica wieńcowa uległa krytycznemu zwężeniu. Ma to znaczenie przy dalszym leczeniu.

Ponadto oznacza się we krwi obecność substancji uwalnianych z uszkodzonych komórek mięśnia serca: mioglobina, troponina, CK-MB.

Cennym badaniem jest też echokardiografia (tzw. „echo serca”), zwłaszcza, gdy konieczne jest różnicowanie zawału serca z innymi chorobami powodującymi bóle w klatce piersiowej (np. tętniakiem rozwarstwiającym aorty).

Leczenie.

Leczenie jest skomplikowane. Polega na udrożnieniu zatkanej tętnicy. Przy braku przeciwwskazań stosuje się odpowiednie leki fibrynolityczne „rozpuszczające” skrzep w tętnicy oraz leczenie zabiegowe (angioplastyka tętnic wieńcowych). Stosuje się ponadto leczenie przeciwbólowe oraz przeciwkrzepliwe.

Kto jest narażony na zawał? Jakie są czynniki ryzyka?

Zawał serca jest związany najczęściej z pęknięciem blaszki miażdżycowej, stąd zapobieganie zawałowi polega na zapobieganiu postępowi procesu miażdżycowego.

Czynnikami ryzyka (przyspieszającymi i nasilającymi tempo rozwoju miażdżycy) niepoddającymi się kontroli człowieka, tzw. niemodyfikowalnymi są uwarunkowania genetyczne, płeć (częściej chorują mężczyźni), zanieczyszczenie środowiska, stres psychospołeczny, wiek.

Jest jednak druga grupa czynników ryzyka, na które można wywierać wpływ, poprzez to zmniejszać ryzyko rozwoju miażdżycy, a tym samym ryzyko zawału serca. Są to: niewłaściwe odżywianie, otyłość, cukrzyca, palenie tytoniu, braku ruchu, stres, nadciśnienie tętnicze. Pełny sukces w zapobieganiu miażdżycy i zawałowi serca będzie łatwiejszy do osiągnięcia, jeśli będzie się zwalczać wiele czynników jednocześnie.

Co należy robić by zmniejszyć ryzyko wystąpienia zawału?

• Rzucić palenie! Bezwzględnie. Palenie tytoniu wywiera silny miażdżycorodny wpływ na tętnice.
• Ruch i aktywność fizyczna mają bardzo pozytywny wpływ na zdrowie, zapobiegają rozwojowi miażdżycy.
• Należy unikać pokarmów bogatotłuszczowych, „tłustych”, spożywać błonnik pokarmowy i witaminy (owoce, warzywa, soki, mięso gotowane a nie smażone w tłuszczu).
• Nie przekarmiać się (przekarmianie sprzyja występowaniu nadwagi i otyłości. Redukcja nadwagi u otyłych powoduje zmniejszenie ryzyka zawału serca.
• Mierzyć często ciśnienie tętnicze i właściwie leczyć nadciśnienie (nie powinno być wyższe niż 140/90 mm Hg).
• Bardzo ważne jest właściwe, ścisłe według wskazań lekarskich leczenie cukrzycy t. 2.
• Minimalizować stres, unikać sytuacji stresujących.
• Osoby z rozpoznana chorobą wieńcową powinny ściśle stosować się do zaleceń lekarskich.

Źródło: