Udar mózgu jest to nagłe ogniskowe lub uogólnione zaburzenie czynności mózgu wywołane uszkodzeniem naczyniowym. Do udaru dochodzi, gdy zostanie przerwany dopływ krwi do mózgu poprzez zablokowanie tętnicy mózgowej lub gdy ma miejsce pęknięcie tętnicy, czyli wylew krwi do mózgu. Udar powoduje zaburzenie czynności kontrolowanych przez uszkodzoną część mózgu np. niedowład ręki, zaburzenia mówienia. W udarze o ciężkim przebiegu chory może stracić przytomność, udar może też niestety być śmiertelny.

Udar mózgu jest trzecią co do częstości przyczyną śmierci i główną przyczyną trwałego kalectwa i braku samodzielności u osób dorosłych. Ryzyko udaru zwiększa się z wiekiem, to głównie choroba ludzi starszych – średni wiek zachorowania przypada ok. 70 roku życia, ale może dotyczyć też osób młodych. Udarom mózgu można zapobiegać zwalczając tzw. czynniki ryzyka.

» Udar niedokrwienny i krwotoczny.
Przyczyną udaru są zaburzenia krążenia w mózgu. Wyróżnia się dwa rodzaje udarów: udary niedokrwienne i krwotoczne.

W ponad 80% przypadków udar mózgu wywołany jest niedokrwieniem, czyli zamknięciem (zatkaniem) naczynia tętniczego, które doprowadza krew do danej części mózgu. Nieukrwiony obszar mózgu ulega uszkodzeniu. Do zamknięcia tętnicy może doprowadzić zakrzep powstały w miejscu niedrożności lub materiał zatorowy, który przemieścił się do naczynia mózgowego. Do powstawania zatorów mózgowych przyczyniają się niektóre choroby serca (jak na przykład wady zastawek, zawał serca, migotanie przedsionków). Innym źródłem zatorów są zmiany miażdżycowe w tętnicach, ulegające fragmentacji i przemieszczeniu do tętnic mózgowych.

W około 20% udarów mózgu przyczyną jest krwotok do mózgu, kiedy nagły wylew krwi z pękniętego naczynia niszczy utkanie mózgu. Najczęstszą przyczyną jest tutaj nadciśnienie tętnicze, inne to np. pękniecie tętniaka, uraz głowy.

» Przemijające ataki niedokrwienne.
Bywają też stany określane mianem przemijających ataków niedokrwiennych mózgu. Występują wtedy objawy takie jak w udarze mózgu, ale trwają one od kilku minut do kilku – kilkunastu godzin, po czym całkowicie się wycofują (np. bełkotliwa mowa, niedowład kończyny górnej). To sygnał ostrzegawczy. Jeżeli wtedy wdroży się prawidłowe leczenie, można uniknąć udaru.

» Objawy udaru.
Pogorszenie stanu ogólnego następuje nagle. Najczęstszymi objawami udaru mózgu są osłabienie kończyn po jednej stronie ciała, jednostronne drętwienie kończyn, niemożność wypowiadania słów, zaburzenia w rozumieniu mowy, zaburzenia widzenia, opadanie jednego kącika ust. Inne objawy to nagłe, silne zawroty głowy, czy też nagły ból głowy, które towarzyszą zaburzeniom mowy lub osłabieniu kończyn. Udar mózgu często jest niebolesny. Objawy udaru zależą od umiejscowienia uszkodzenia w mózgu oraz od jego rozległości. Dlatego u poszczególnych osób objawy mogą się różnić.

» Potrzebna natychmiastowa pomoc.
Udar mózgu jest stanem naglącym. Gdy pojawią się objawy udaru nie można ich bagatelizować. Nie wolno czekać, by zobaczyć, czy objawy ustąpią same! Szybkie rozpoznanie to szansa na skuteczniejsze leczenie. Nawet, jeśli objawy ustępują samoistnie, należy zgłosić się jak najszybciej do lekarza. Osoba, która doznała udaru zawsze wymaga natychmiastowej pomocy lekarskiej, najlepiej w specjalistycznym oddziale udarowym.

» Leczenie.
Część pacjentów, która doznała udaru niestety umiera. Udar można jednak leczyć, a rokowanie po udarze może być dobre. Pacjent, który doznaje udaru powinien być natychmiast skierowany do szpitala – gdy pojawiają się objawy udaru należy wezwać karetkę pogotowia ratunkowego. Leczenie prowadzi się w Polsce w oddziałach udarowych, które zwykle są częścią oddziału neurologicznego.

Nie ma niestety leku, który ratuje w sposób zdecydowany uszkodzenie mózgu powstałe w wyniku niedokrwienia czy też wylewu krwi. Jednak właściwe postępowanie ogólnomedyczne oraz wczesna rehabilitacja przynosi niewątpliwe rezultaty: dzięki właściwemu leczeniu mniej osób umiera wskutek udaru, zmniejsza się też inwalidztwo poudarowe.

» Nawroty.
Po przebytym udarze nawroty występują często. W ciągu roku około 10% chorych doznaje powtórnego udaru, a w ciągu 5 lat nawet 40% chorych. Ponownemu wystąpieniu udaru mózgu można jednak skutecznie zapobiegać, stosują się ściśle do zaleceń lekarza. Wybór leczenia zależy w dużym stopniu od typu przebytego udaru. Najczęściej stosuje się leki obniżające krzepliwość krwi. Oprócz tego bardzo ważne jest zwalczanie czynników ryzyka udaru.

» Czynniki ryzyka udaru.
Udarom mózgu można skutecznie zapobiegać. W wielu krajach uzyskano bardzo wyraźny spadek zapadalności na udary mózgu, co związane jest z tym, że zidentyfikowano czynniki ryzyka udaru oraz zaczęto je zwalczać. Głównymi winowajcami, czyli czynnikami ryzyka odpowiedzialnymi za występowanie udarów mózgu są nadciśnienie tętnicze, niektóre choroby serca (głównie migotanie przedsionków), podwyższone stężenie cholesterolu we krwi, otyłość, cukrzyca, dieta obfitująca w tłuszcze nasycone, palenie tytoniu oraz mała aktywność fizyczna.

Większość tych czynników odpowiada też za inne choroby, w tym choroby serca (choroba wieńcowa, zawał). Zwalczając je zmniejsza się więc nie tylko ryzyko udaru, ale też innych poważnych chorób. Najlepiej by nie mieć z tymi czynnikami ryzyka nigdy do czynienia – a więc nie palić, uprawiać sport, zdrowo się odżywiać, nie dopuścić do nadwagi, leczyć istniejące już choroby (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca) itp. Na przykład lecząc prawidłowo nadciśnienie tętnicze krwi można zmniejszyć ryzyko udaru aż o 40%.

O czynnikach ryzyka i sposobach zwalczania ich pisano przy okazji omawiania profilaktyki chorób serca (artykuł: Zadbaj o swoje serce), ponadto większości zagadnień są poświęcone artykuły.

Styl życia człowieka kształtuje jego sytuację zdrowotną w bardzo znacznym stopniu. Stwierdzenie to jest pełne optymizmu, gdyż właściwe postępowanie zdrowotne może zmniejszyć czynniki ryzyka wielu chorób, w tym udarów mózgu.

Zdrowie to wartość, o którą należy szczególnie dbać, niestety doceniane jest często dopiero wówczas, gdy się je utraci. Lepiej być człowiekiem zdrowym, niż nawet najlepiej leczonym pacjentem. W trosce o zdrowie, o lepszą jakość życia należy porzucić złe przyzwyczajenia jak palenie tytoniu, „niezdrowe żywienie”, brak ćwiczeń fizycznych, ważne jest wczesne wykrywanie i właściwe leczenie nadciśnienia tętniczego i cukrzycy.

W przypadku wątpliwości, co do postępowania zdrowotnego należy udać się po poradę do lekarza. Powyższy artykuł stanowi ogólne nakreślenie problemu związanego z udarami mózgu, ma jedynie wartość informacyjną.